واحد شمارش رج فرش چیست ؟
اگر نمی‌دانید ” رج فرش چیست ” باید به شما بگوییم که شمارش رج در فرشهای ایران متنوع و گوناگون هستند و هر شهر و منطقه نام و اصطلاح مخصوص خود را دارند. واحد شمارش رج در فرشهای کاشان “خانه” نام دارد. به هر 10 گره و رج که کنار هم زده میشوند، یک خانه گفته میشود که برای مثال یک فرش 6 متری را 1040 خانه میگویند که نشانگر کیفیت و تراکم بافت آن میباشد. البته سبک فرش کاشان به این نحو است که معمولا در 30 تا 35 رج بافته میشود و ماهیتا بافت و گره آن با فرشهایی با رج بالا، مانند تبریز و اصفهان تفاوت میکند. در اینجا بیان نکته ظریفی خالی از لطف نیست. در شمارش خانههای فرش کاشان، معمولا تعداد خانههای نصف عرض فرش را لحاظ میکنند. یعنی از یک سمت تا وسط فرش را شمارش میکنند و میگویند این فرش 540 خانه است. که شمارش تمام آن 1080 خانه خواهد بود. فرش کاشان در مقیاس 6 متری و 9 متری معمولا بین 48 تا 56 خانه است که هر چه تعداد این خانهها بیشتر باشد کیفیت فرش نیز بالاتر و بهتر است.
واحد شمارش رج در فرشهای تبریز، همان رج میباشد. البته در برخی از نقاط غربی کشور از واحد “قبال” که معادل چهاردههزار گره میباشد، استفاده میکنند که اجرت بافنده را نیز با همین واحد محاسبه میکنند. یعنی اگر فرشی دارای 10 قبال باشد، یعنی 140 هزار گره را در خود جای داده است.
واحد شمارش رج در فرشهای اصفهان، خفت میباشد. به هر 100 گرهایی که در کنار یکدیگر زده میشوند، یک خفت میگویند و برای اینکه بتوانند این خفتها را راحت بشمارند، هر 100 تار یکی، یک نخ رنگی در تار و چله عبور میدهند تا بیننده به راحتی بتواند با شمارش نخهای رنگی به تعداد رجهای فرش پی ببرد. مثلا اگر فرشی 10 خفت داشته باشد، یعنی 1000 گره در هر ردیف دارد که هم بیانگر کیفیت فرش خواهد بود و هم نشانه زحمتی است که بافنده برای بافت آن متقبل شده است. در بعضی از موارد اجرت بافنده را نیز از روی همین تعداد گرهایی که برای بافت فرش زده، محاسبه میکنند. البته در بعضی از موارد دیده شده که بافنده هر 98 خانه و یا کمتر نخ رنگی تار را عبور داده. اینکار تقلب و خیانت در کار میباشد که بالطبع اثرات منفی خود را در پی دارد ولی اصلا این کار عمومیت ندارد.
” مقاط ” چیست ؟
واحد شمارش رج در فرشهای مشهدی، مقاط نام دارد. مقاط نیز یک واحد شمارش رج و گره میباشد. به هر دوازده هزار گره، یک مقاط میگویند. برای محاسبه مقاط، تعداد گرههای یک رج را محاسبه و در تعداد کل رجها ضرب میکنیم و عدد حاصله را بر 12000 تقسیم میکنیم. عدد حاصله تعداد مقاط یک فرش میباشد که هزینه و اجرت بافت بافنده نیز از همین روش محاسبه میگردد. هر چه تعداد مقاط یک فرش بیشتر باشد، یعنی تعداد گره آن بیشتر و زحمت و زمانیکه بافنده برای آن صرف کرده است بیشتر و در نتیجه هزینه تمام شده آن نیز به همان نسبت بیشتر خواهد بود. برای مثال یک فرش 6 متری (2*3) دارای 50 رج، در هر رج خود دارای 1428 گره میباشد. (البته این عدد به شرط آن است که عرض فرش دقیقا 200 سانتیمتر باشد) یعنی اگر در هر 7 سانتیمتر دارای 50 گره باشد، در 200 سانتیمتر دارای 1428 گره خواهد بود. این فرش در طول خود نیز اگر 300 سانتیمتر باشد، دارای 2142 گره میباشد. حاصل ضرب این دو عدد در یکدیگر معادل 3.058.776 گره خواهد شد که با تقسیم این عدد بر عدد 12000، تعداد مقاط فرش به دست میآید. این فرش دارای 255 مقاط میباشد.
تعداد گره 3.058.776=2142*1428
تعداد مقاط فرش 254.898=12000/3.058.776
” لا ” چیست؟
بر خلاف تمام فرشهای ایرانی که از واحد رج (به اشکال گوناگون مانند خفت و خانه و . . .)در بیان کیفیت آن استفاده میکنند، در فرش نائین از عنوانی به نام “لا” استفاده میشود.
واحدی است برای بررسی کردن کیفیت نخهای تار و عمودی فرش. فرش نائین نیز مانند سایر فرشهای دیگر، از گره و رج شکل گرفته است ولی واحد اندازهگیری و سنجش کیفیت آن رج نیست. کیفیت نخ تار در فرش نائین، بیانگر کیفیت و مرغوبیت آن میباشد. برای سنجش میزان کیفیت فرش نائین، یکی از نخهای تار را باز میکنند و آنرا بر خلاف جهت تابیده شدن، باز میکنند. امکان دارد که 3 رشته نخ که هر کدام از 3لا تشکیل شده باشد، نخ تار را شکل دهند. در اصطلاح به این فرش 9لا میگویند. اگر نخ تاری را که باز میکنیم از دو رشته نخ 3لا تشکیل شده باشد، به آن 6لا میگوییم. هر چه تعداد لای نخها کمتر باشد، به علت نازک شدن تار و به طبع آن زیاد شدن گرههای فرش، کیفیت فرش بالاتر میرود. تعداد لای کمتر، نشانه مرغوبیت بیشتر فرش میباشد. که هزینه تولید و بافت آن نیز بیشتر و به همان نسبت کیفیت آن نیز بالاتر میرود.
